Obsesja, czy zdrowy styl życia? Kiedy można mówić o pojawianiu się ortoreksji?

Coraz częściej mówi się o tym, że każdy z nas powinien dbać o własne zdrowie, by cieszyć się doskonałą kondycją organizmu przez długi czas. Jednak coraz więcej naukowców i badaczy wskazuję, że istnieje cienka linia pomiędzy dbaniem o własne zdrowie, a obsesją na punkcie prowadzenia zdrowego stylu życia. Co więcej, takie zjawiska doczekało się już naukowego nazewnictwa- ortoreksja. Czym jest? Skąd wiedzieć, kiedy występuje? Przyjrzyjmy się zagadnieniu z bliska.

Ortoreksja- definicja

Na samym początku warto wskazać czym jest ortoreksja. Jej łacińska nazwa brzmi orthorexia nervosa.

Naukowcy, badacze, jasno wskazują, że jest to obsesyjne kontrolowanie jakości spożywanego jedzenia. Osoby cierpiące na tą przypadłość, spędzają każdą wolną chwilę na odnalezienie zdrowych, wartościowych produktów. Co więcej, osoby, które mierzą się z taką dolegliwością, przede wszystkim pragną zachować zdrowie na długi czas, unikać wszelkich chorób, przedłużyć swoje życie, a także nierzadko pozbyć się nadprogramowych kilogramów. Dużą ciekawostką jest fakt, że tego typu uzależnienie staje się chorobą cywilizacyjną XXI wieku, a co więcej, przede wszystkim dotyczy kobiet. To sytuacja, w której zdrowe odżywianie nie jest racjonalną, dobrze zbilansowaną dietą, lecz obsesją i przymusem, czego jednak ortorektyk nie dopuszcza do swojej świadomości. Okazuje się, że codzienne życie takiej osoby zostaje podporządkowane przede wszystkim na wykonanie "właściwych" zakupów, planowanie, gotowanie zdrowych i wartościowych posiłków. Jest to niestety pewna forma uzależnienia, która staje się także niezwykle odczuwalna i uciążliwa dla osób, które znajdują się w najbliższym otoczeniu.

Ortoreksja w świecie nauki i kwestionariusz ORTO- 15

Ortoreksja po raz pierwszy szeroko opisana została w literaturze naukowej w 1997 roku. Pracy naukowej dokonał amerykański lekarz Steve Bratman. Co ciekawe, naukowiec sam cierpiał na takie schorzenie. W związku z tym, by pomóc innym osobom na całym świecie, napisał książkę noszącą tytuł "Health Food Junkies", co w dosłownie tłumaczeniu oznacza W szponach zdrowej żywności. To po dziś dzień jedno z najbardziej wartościowych, obszernych źródeł wiedzy dotyczący tego uzależnienia. Co więcej, amerykański lekarz w swojej książce zamieścił także podstawowy kwestionariusz diagnostyczny, który jest niezwykle pomocny w samodzielnym zdiagnozowaniu, czy cierpimy na ortoreksję, bądź inne zaburzenia dotyczące jedzenia. To właśnie na tej podstawie powstał używany dziś przez wielu lekarzy na całym świecie kwestionariusz ORTO- 15, który jest podstawowym narzędziem do wykrywania tej choroby psychicznej. Suma uzyskanych punktów po przeprowadzeniu testu wskazuje na ryzyko rozwoju tej choroby. Granicznym wynikiem jest 35 punktów, które oznaczają skłonność do wystąpienia ortoreksji.

Standardowe objawy, które mogą wskazywać na wystąpienie ortoreksji

Bardzo wiele osób, które prowadzą zdrowy tryb życia, chcą wiedzieć, jak rozpoznać proces, który z dbania o swoje zdrowie i urodę zaczyna przeradzać się w uzależnienie. Grupa badaczy opracowała listę objawów, które mogą świadczyć o tym, że cierpimy na ortoreksję. Do najważniejszych, najczęściej spotykanych symptomów, z całą pewnością należy zaliczyć;

• Przekonanie, że nasze odżywianie się jest lepsze, niż innych,
• Każdy dzień planujemy tak, by przygotować posiłki zaraz po przebudzeniu,
• Dokonywanie niezwykle ścisłej kontroli jakości wybieranych dla siebie artykułów spożywczych,
• Rezygnacja ze spotkań towarzyskich w obawie o konieczność jedzenia złej żywności,
• Podporządkowanie codziennych zajęć i wszelkich aktywności w ciągu dnia pod zakupu spożywcze, gotowanie, czy przygotowanie zimnych posiłków,
• Ciągle unikanie określonych sposobów obróbki żywności- np. smażenia, mrożenia, gotowania,
• Dziwne rytuały podczas przygotowywania posiłków,
• Obsesyjne dbanie o higienę i czystość własnego jedzenia,
• Stworzenie listy zawierającej wykluczone z diety produkty, które stanowią potencjalnie dużą szkodliwość dla zdrowia,
• Ogromne wyrzuty sumienia, złe samopoczucie, po spożyciu "niewłaściwych" produktów spożywczych,
• Lęk i duży niepokój w przypadku zaburzenia zaplanowanego porządku dnia, czy wszelkich czynności dotyczących przygotowywania jedzenia,
• Wrażliwość na wygląd spożywanych posiłków.

To najczęściej występujące zachowania, które mogą świadczyć o tym, że warto zadbać o swoje zdrowie psychiczne. To jasne sygnały, że zdrowy styl życia przestaje być dla nas "zdrowy", a my sami stajemy się własnymi niewolnikami własnej obsesji.

Jak skutecznie unikać wystąpienia ortoreksji?

Jak zatem skutecznie chronić się przed wystąpieniem ortoreksji? Z całą pewnością doskonałym wyborem będzie catering dietetyczny. To gotowe modele żywienia, które opracowane zostały przez wykwalifikowanych, doświadczonych dietetyków klinicznych. Takie rozwiązanie sprawia, że będziemy mogli mieć całkowitą pewność, że nasza dieta pudełkowa jest wartościowa, doskonale zbilansowana, a tym samym uda nam się maksymalnie zminimalizowanie ryzyko wystąpienia uzależnienia. Nic więc dziwnego, że gotowa żywność cieszy się w naszych czasach z roku na rok coraz większym zainteresowaniem.

Inne zaburzenia odżywiania a ortoreksja

Zagadnienie dotyczące zaburzeń odżywiania jest powszechnie znane w świecie medycyny. Niejednokrotnie wiele osób doskonale zna takie pojęcia jak anoreksja, czy bulimia. Jedna z nich to skrajne wychudzenia ciała na skutek braku przyjmowania pokarmu. Druga to zwracanie spożytych posiłków w celu utrzymania nienagannej figury i sylwetki. Tymczasem ortoreksja to termin nowy, o wiele rzadziej spotykany. Jednak według lekarzy specjalistów, czy naukowców, to zaburzenie odżywiania, które cechuje się takim samym zagrożeniem dla zdrowia psychicznego, czy fizycznego, co dwie, wyżej wymienione przypadłości znane od lat. Niejednokrotnie podkreśla się, że ortoreksja stała się uzależnieniem XXI wieku. Co więcej, pomimo tego, że ortoreksja w dużym stopniu jest zbieżna z anoreksją, czy bulimią, przyświeca jej zupełnie inny cel. Nie jest to schorzenie, które ma wywołać utratę masy ciała. To działania, których celem jest zachowanie zdrowia, uniknięcie wielu, innych chorób, czy przedłużenie swojego życia.

Jakie skutki może wywołać długotrwała ortoreksja?

Ortoreksja jest poważnym zaburzeniem odżywiania, które w perspektywie długoterminowej będzie mogło wywołać w naszym organizmie bardzo dużo, różnorodnych, negatywnych skutków. Bardzo często mogą pojawiać się takie objawy, jak m.in.:

• Poczucie wstydu,
• Rozregulowanie homeostazy,
• Niedożywienie,
• Gorsze samopoczucie,
• Brak przyjemności z jedzenia,
• Niezamierzona utrata wagi,
• Niepokój i lęk,
• Poczucie winy,
• Pogorszenie jakości życia,
• Upośledzenie życia społecznego,
• Huśtawka nastrojów.

To tylko kilka przykładów. Warto pamiętać, że każdy z nas jest inny, w związku z czym występujące skutki mogą się między sobą różnić.

Skuteczne metody na walkę z ortoreksję

Czy istnieją skuteczne, potwierdzone metody, by uwolnić się od ortoreksji? Okazuje się, że podstawą leczenia ortoreksji jest wprowadzenie odpowiedniej psychoterapii. Najczęściej są to terapie indywidualne, na których specjalista stara się indywidualnie przepracować dane zagadnienie ze swoim klientem. W związku z tym, rodzaj i czas trwania psychoterapii są dobierane indywidualnie, w zależności od stopnia zaawansowania omawianego zaburzenia. Nie bez znaczenia pozostają także inne, dodatkowe objawy, jakie można zaobserwować.

Na szczególną uwagę zasługuje także fakt, że w skrajnych przypadkach konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego. O metodzie leczenia zawsze podejmuje decyzję psychiatra, bądź psychoterapeuta. Jeśli lekarz specjalista podejmuje decyzję o wdrożeniu farmakologii, najczęściej są to leki uspokajające, wyciszające, które pomagają zwalczyć uporczywe myśli, negatywne emocje, czy lęki i niepokój, które mogą pojawiać się w jednym z bardziej zaawansowanych stadium choroby.

Dlaczego ortoreksja jest wyjątkowo niebezpieczną chorobą psychiczną?

Dlaczego ortoreksja jest wyjątkowo niebezpiecznym zaburzeniem odżywiania? Dlaczego o wiele trudniej jest ją wykryć, niż np. bulimię, czy anoreksję? Wynika to z faktu, że w przypadku ortoreksji jej objawy przez bardzo długi czas nie są niepokojące, zarówno dla pacjentów, jak również dla całego ich otoczenia. Wszystkim wydaję się, że dbanie o własne zdrowie, wygląd, duża samodyscyplina i samozaparcie, to atuty, wzór do naśladowania, a nie powód do zmartwień, czy podejrzeń o uzależnienie. Ortorektyk jest niezwykle dumny z własnych zachowań, chwaląc się nowymi sukcesami dotyczącymi zdrowia, czy wyglądu. Bardzo wiele osób kibicuje w osiąganiu dalszych planów i celów. Problem ujawnia się najczęściej dopiero w zaawansowanym stadium. Dopiero wówczas okazuje się, że fascynacja zdrowym jedzeniem stała się obsesją, zaburzeniem psychicznym. Okazuje się, że "pasją" do zdrowego stylu życia utrudnia codzienne funkcjonowanie. Inne objawy są także uciążliwe dla osób znajdujących się w najbliższym otoczeniu. Nic więc dziwnego, że zagadnieniem priorytetowym jest czujność najbliższych osób. Podczas prowadzenia zdrowego stylu życia zawsze należy kierować się zasadą "wszystko z dużą dozą umiaru".

Jeśli chcesz porzucić złe nawyki żywieniowe, dołączyć do swojego codziennego dnia trening, oznacza to, że Twoja świadomość zdrowego, wartościowego życia znajduje się na bardzo wysokim poziomie. Musisz jednak pamiętać, że każda korzyść dla zdrowia i życia, bardzo szybko może przerodzić się w negatywne zaburzenia. Jeśli cierpisz na ortoreksję istnieje wiele, skutecznych metod, które pomogą Ci skutecznie powrócić do normalnego życia. Warto skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej, dzięki której uda Ci się na nowo poznać zdrowe granicę, pozwalające na wartościowe i szczęśliwe życie.

Bibliografia:

• Bratman, Steven, "Health Food Junkies"
  Broadway Books, 2001. Książka ta jest kluczowym źródłem wiedzy na temat ortoreksji, opisując osobiste doświadczenia Bratmana oraz mechanizmy stojące za tym zaburzeniem. Publikacja jest nieoceniona dla zrozumienia, jak zdrowe odżywianie może przekształcić się w obsesję.
• Kłos, Andrzej, "Ortoreksja: Gdy zdrowie staje się obsesją"
  Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. Książka ta omawia problem ortoreksji z polskiej perspektywy, dostarczając szczegółowych analiz i przykładów z życia pacjentów. Kłos przedstawia, jak łatwo można przejść od zdrowego stylu życia do niebezpiecznej obsesji.
• Pollan, Michael, "In Defense of Food: An Eater's Manifesto"
  Penguin Press, 2008. Pollan w swojej książce porusza temat zdrowego odżywiania, ostrzegając przed skrajnościami, które mogą prowadzić do zaburzeń takich jak ortoreksja. Książka ta jest cennym źródłem refleksji na temat umiaru i równowagi w podejściu do zdrowia.
• Levinovitz, Alan, "The Gluten Lie: And Other Myths About What You Eat"
  Regan Arts, 2015. Levinovitz krytycznie analizuje współczesne trendy dietetyczne, podkreślając, jak łatwo mogą one prowadzić do ortoreksji. Książka jest ważnym głosem w debacie na temat zdrowego stylu życia i ryzyka związanego z dietetycznymi obsesjami.
• Schaefer, Julie, "When Healthy Becomes Harmful: Understanding Orthorexia"
  Journal of Eating Disorders, 2017. Artykuł ten dostarcza przeglądu literatury naukowej na temat ortoreksji, wyjaśniając jej przyczyny, objawy i skutki. Schaefer analizuje również metody leczenia, co jest kluczowe w zrozumieniu, jak radzić sobie z tym zaburzeniem.

Autor: Dietetyk kliniczny FitApetit